Ανέστης Ακριτίδης

Ανέστης Ακριτίδης

Facebook,5.2.2022

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=5159066614173698&id=100002112305707&sfnsn=mo

Με το δισάκι γεμάτο ποίηση, ταξιδιώτισσα στις γειτονιές του κόσμου.
(ο λόγος, για την Κωνστάνς Δημά και το νιόφερτο βιβλίο της
«Αφιερώσεις», από τις εκδόσεις Φίλντισι)

Φαίνεται πως η Μοίρα η Λάχεσις, ανακατεύοντας τους λαχνούς της ζήσης, κλήρωσε στην Κωνστάνς Δημά ένα δισάκι, να το φορτώνεται στον ώμο της και να ταξιδεύει στις πατρίδες της Γαίας. Όσοι την γνωρίζουμε κι όσοι διαβάζουν τη βιογραφία της, η εικόνα μία: η ποιήτρια να φορά τις πατρίδες κατάσαρκα, μυούμενη στις κουλτούρες τους, στην κοσμογεωγραφία τους, στις γλώσσες και τα ήθη τους.
Τσέχα; Γαλλίδα; Βουλγάρα; Βελγίδα; Ελληνίδα;

Κι ούτε έχει σημασία καμιά, αφού η Κωνστάνς έχει οικουμενική αντίληψη για τη ζωή, έβαλε στον μύλο της παιδείας της τις σοδειές που απέκτησε, τις άλεσε και το αλεύρι της βγήκε κάτασπρο. Ξέρετε δα πως το σμίξιμο των πολιτισμών, όταν καλά αξιοποιηθεί, μόνο πνευματικά κέρδη φέρει.
Η νεοεκδοθείσα ποιητική συλλογή της, οι «Αφιερώσεις» («Dedicaces») είναι δίγλωσση, ελληνική και γαλλική. Δύο γλώσσες που η μια κουβανεί το βάρος της Ιστορίας 2500 χρόνων, η άλλη τα ηχοχρώματα του έρωτα και τη μοναδικότητα να τονίζει τις λέξεις της μόνο και αποκλειστικά στη λήγουσα – γλώσσα λατρείας για μένα.
Οι «Αφιερώσεις», ωστόσο, κινούνται ανάμεσα στον ποιητικό και τον πεζό λόγο, μοιάζουν με δωρικό κουβεντολόι, η αμεσότητά τους εστιάζεται, αφ” ενός στη λιτή γλώσσα, αφ” ετέρου στα αληθινά πρόσωπα. Αποτελούν πλημμυρίδα συναισθημάτων, πρώτη η αγάπη, κοντά η στοργή, πλάι τους η τρυφερότητα. Κι αν ξεκινήσεις ανάποδα, από το τελευταίο ποίημα της συλλογής, με τον τίτλο «Ποια είμαι;», θα καρπωθείς μια κοσμοαντίληψη της Κωνστάνς Δημά, μιαν αλήθεια της ζήσης της:

«Το πρόβλημα με τη ζωή είναι, όπως το θέτει ο Φίλιπ Ροθ,
ότι δεν ξέρουμε καθόλου τι συμβαίνει.
Και το πρόβλημα με μένα είναι
ότι δεν ξέρω ακόμα καν ποια είμαι».

Κάθε αναγνώστης, μελετώντας μια ποιητική συλλογή, σταθμεύει πάντα εκεί που πιότερο ταλαντώνεται. Ακολουθεί δηλαδή μια νοερή τεθλασμένη που του δίνει το δικαίωμα να κάνει τις δικές του υποκειμενικές επιλογές.
Στέκομαι σε τρία ποιήματα, » Μου λείπεις», «Αντίο Θόδωρε», «Ποια είμαι;». αποσπάσματα των οποίων σας παραθέτω:

1) Μάρτυς μου η κατάθλιψη
που πάλλεται
σε αντίθετα ρεύματα
Μάρτυς μου η ηχώ της σκέψης μου
που γίνεται ψίθυρος
κάτω απ” το προσκέφαλό μου
Μάρτυς μου τα σανίδια του χρόνου
που τρίζουν
στα πλευρά της νύχτας
Μάρτυς μου η λίμνη των δακρύων
στα σπλάχνα της Γης
την ώρα της αυγής.

2) Με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο πεσμένο στη γη
στοχάζομαι
πως γκρεμίστηκε στο κεφάλι μας
ολάκερη η Ελλάδα
γράφει ο φίλος μου Ανέστης.
Κι εμένα σπαράζει η καρδιά μου
με πνίγει η στεναχώρια
που’φυγε
για την «Άλλη θάλασσα»
το «Βλέμμα του Οδυσσέα»
Μα το μυαλό μου καθρεφτίζεται
στα όνειρά του
ακούει
την ομιλητική σιωπή του
να εξιστορεί
«Μια αιωνιότητα και μια μέρα»
«Το μετέωρο βήμα του πελαργού»
«Το λιβάδι που δακρύζει».

3) «Ίσως ο θάνατος εν όψει να’ναι η αιτία
και η ανάγκη μου πριν φύγω
να δω ποια ήμουν
και τι θα μείνει από μένα πίσω στο χρόνο.
Αγωνιώντας να ικανοποιήσω
αυτή μου την ανάγκη,
το μυαλό μου υποκύπτει εύκολα
στην επιθυμία μου να περιπλανηθεί
στον κόσμο τον ονειρικό
που πάντα ήταν η καταφυγή μου
αλλά και σ” ό,τι μου’δινε νόημα στη ζωή.

Εξαιρετικό είναι το Εισαγωγικό Σημείωμα της κυρίας Κατερίνας Θεοδωράτου και
φροντισμένη καλά η σύνολη έκδοση.

Κωνστάνς Δημά, mon amie, σε ευχαριστούμε για τις «Dedicaces» και φυσικά για την ποιητική σου οδοιπορία στις γειτονιές του κόσμου.


Facebook, 18.8.2020

Η Γυναίκα, ο Έρωτας και η Ψυχή

στη «Φωτεινή έξοδο» της Κωνστάνς Δημά…

Le salut de la lumière, μουσικοί ήχοι της πιο ερωτικής γλώσσας του κόσμου. Λέξεις που εκπέμπουν λυρισμό και σε παρασύρουν σα νότες του Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι από την «Παθητική συμφωνία»… «Φωτεινή έξοδος» ελληνιστί…

Λένε πως οι ποιητές, ακόμη κι όταν γράφουν σε πεζό λόγο, ποιητές παραμένουν. Σα να νότισε η Ποίηση την ύπαρξή τους και δε μπορούν να την προσπεράσουν αβρόχοις ποσίν… Το βιβλίο λοιπόν που κρατώ στα χέρια μου, ενώ αποτελείται από εφτά αφηγήματα (récits), έχει τη σφραγίδα την ποιητική. Κι είναι μαγεία να την αφουγκράζεσαι στη γαλλική γλώσσα, που κρατεί στα χέρια της λύρα μελωδική…

Εφτά διηγήσεις που διανύουν το σύμπαν της Γυναίκας, από την Γαία της «Κοσμογονίας» του Ησίοδου έως τη σύγχρονη απόγονή της. Θεώρηση φιλοσοφική για τα πιο καυτά θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο: τον έρωτα, τη φιλία, την εξουσία, το χρήμα, την παιδεία. Έννοιες που σχολιάζονται κριτικά, περνούν από το σουρωτήρι της Μυθολογίας και σμίγουν με τη ζωή της ποιήτριας που «πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω»…

Βουτά στα βάθη της Φιλοσοφίας, για να συνδέσει τις αφηγήσεις της με την ουσία του κόσμου. Εύστοχοι είναι και οι συμβολισμοί της, όπως η αυτογνωσία με τα ταξίδια του Διόνυσου ή η εξουσία με τον Γοδεφρείδο ντε Μπουγιόν.

Πυρήνας, ωστόσο, των εφτά διηγήσεων, μα και του σύνολου έργου της Κωνστάνς Δημά, είναι η ΨΥΧΗ, όπως άλλωστε και η ίδια αναφέρει. Η ψυχή του ανθρώπου και η ψυχή του κόσμου. Είναι εμφανής η οικουμενικότητα του πνεύματός της, που ξεκινά από την περιπλανώμενη ζήση της και την πολύγλωσση γνώση της και ολοκληρώνεται με την ιδεολογική της ταυτότητα.

«Η φωτεινή έξοδος» διακρίνεται από μια θεματική πολλαπλότητα: ένα γράμμα σε μια φίλη που περικλείει τα εσώψυχα της αποστολέως, τη δοκιμασία της φιλίας, τη σχέση της μάνας και του έρωτα, ψυχογραφία θαρρείς δύο γυναικών που τις αδράχνει σφιχτά η αναζήτηση της αλήθειας. Η προσωπογραφία ενός σκηνοθέτη, η παράλληλη περιπέτεια μιας ταινίας και ο ρόλος της έπαρσης και της δολιότητας. Μια μαθητική εκδρομή στο Παρίσι και οι ρήξεις των συνοδών καθηγητών. Μια δασκάλα στις Βρυξέλλες που διδάσκεται τα παιχνίδια της εξουσίας και μας δίνει μαθήματα κριτικής προς το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο ταχυδρόμος με τα βιβλία, η μνήμη (επανάληψη του «Je me souviens») η βροχή και ο έρωτας. Η μυρουδιά του σώματος (Le souvenir du parfum) και η φύλαξή της μαζί με την αγάπη στην ψυχή και στη μνήμη. Τέλος, η πεμπτουσία της Ποίησης της Κωνστάνς Δημά, δηλαδή ο Έρωτας και ο έρωτας, θεός της Κοσμογονίας του Ησίοδου και αίσθημα ή συναίσθημα των θνητών αναιώνια, η «αρσενική και πατριαρχική τυραννία» και ο ρόλος της Παιδείας και της Εκκλησίας στη διαπάλη των φύλων.

Φινάλε σημαδιακό, η τελευταία εγκατάσταση της ποιήτριας στην Αμνισσό, αρχαίο λιμάνι της Κνωσού, «όπου ο πολιτισμός είχε φτάσει στο απόγειό του χάρη στην ισορροπία που επικρατούσε εκεί ανάμεσα στα αρσενικά και θηλυκά στοιχεία».

Τρία αποσπάσματα του έργου θα αποτελέσουν τον επίλογο του κειμένου αυτού:

1. «Για να ενωθούμε με τα δεσμά της αδελφικής αγάπης πρέπει να κάνουμε πρώτα το ταξίδι προς τον εαυτό μας, αυτό δηλαδή που συμβολίζουν τα ταξίδια του Διόνυσου.»

2. «Η ποιότητα ενός έργου έγκειται στην ενότητά του, η οποία, πέρα από περιεχόμενο, γλώσσα, ρυθμό, ύφος, δομή, εξαρτάται και από την ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία που προβάλλει στο βιβλίο του ο συγγραφέας, ανεξάρτητα εάν αυτή είναι αντικειμενική».

3.»Τα πιο εύκολα θύματα του συστήματος είναι οι άνθρωποι που εκφράζουν αυθόρμητα και δίχως υστεροβουλία τις ιδέες τους.»

Κατακλείδα ενδεικτικότερη από τον λόγο της ποιήτριας Κωνστάνς Δημά για τον έρωτα δεν θεωρώ πως υπάρχει:

» La voix féminine, qui existe également chez les hommes, est celle qui nous fait respecter, dans la stabilité et la fidélité qui caractérisent l’Amour (Agape), l” expression libre de l” Amour (Eros) ….

Κωνστάνς Δημά, σ” ευχαριστούμε για το υπέροχο ταξίδι και σου ευχόμαστε να συνεχίσεις να δημιουργείς La poésie de la lumière…

Υστερόγραφο:

To «Le salut de la lumière» κυκλοφορεί στα ελληνικά ως «Φωτεινή έξοδος».

Ζοέλ Νταλέγκρ

Paris, 14.6.1998

Αγαπητή Constance,

[…]

Τώρα για το βιβλίο σου (Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος), τι να σου πω;

1ο – Είμαι ιστορικός, και σαν ιστορικός, δεν μπορούσα να μην νιώσω ενδιαφέρον για την ιστορία σου. Βέβαια το βιβλίο δεν είναι φτιαγμένο σαν ιστορική τεκμήρια για «ιστορική χρήση» όμως, έτσι που είναι, θα το δανείσω στους φοιτητές μου (του χρόνου θα κάνω «Ελλάδα 1940 – 1999) και θα τους πω να το διαβάσουν, γιατί η ιστορία δεν είναι μόνο γεγονότα, είναι και ανθρώπινες ζωές, περιπέτειες και μοίρα.

2ο – Η δική σου προσωπική εμπειρία είναι εξαιρετική και δεν μπορεί να μην ενδιαφέρει τον αναγνώστη. Αυτό είχα κάπου νιώσει όταν οι συνάδελφοί σου μου έδωσαν τα στοιχεία σου, ο τόπος γέννησής σου και οι περιπλανήσεις σου έλεγαν πολλά… Αλλά, τώρα μπορώ να σου το πω. Ο Νίκος μου είπε : η Constanceδεν ήρθε (στην εκδρομή) γιατί έχει μια ποιητική συγκέντρωση, και, ξέρεις, είναι λίγο παράξενη. Μάλλον, είναι γι’ αυτή την «παραξενιά» που σου έγραψα γιατί γενικά ο 100% κανονικός ή «ομαλός» άνθρωπος, ίσως να μην είναι τόσο ενδιαφέρον προπάντων για μια μακρινή σχέση épistolaire. Με τράβηξε η «εξαίρεση».

3ο – Αν πρόσεξα καλά το βιβλίο σου, ίσως ήταν ή είναι η μοίρα μας να συναντηθούμε μια μέρα γιατί φαίνεται οι δρόμοι μας κάπου διασταυρώνονται.

-       Δίνουμε εξαιρετική σημασία σε 2 κοινές γλώσσες, τα ελληνικά και τα γαλλικά.

Ήρθες στο Παρίσι το 1968, τότε ήμουν κι εγώ φοιτήτρια στο Παρίσι. Τελείωσα τότε την Maîtrised’Histoire και μετά από μια licencedeLettresClassiques, άρχισα τα νέα ελληνικά. Ήμουν πρωτοετής στις LanguesOrientalesτο 1968.

-     Πάλι το 1968 – 1969πέρασαν από το Παρίσι η Φαραντούρη και οι μουσικοί τους

και ήρθαν ειδικά στις LanguesOrientales για να μας πείσουν (εμάς τους φοιτητές νέων ελληνικών) ότι έπρεπε να κάνουμε κάτι εναντίον της χούντας. Με τον ίδιο σκοπό ήρθε και η Μελίνα.

-     Η τύχη σου σ’ έστειλε στην Ξάνθη, η δική μου μ’ έστειλε να κάνω μια διατριβή για τη Θράκη και το Υπουργείο μ’ άνοιξε τις πόρτες πολλών σχολείων και παρακολούθησα πολλά μαθήματα (το 90 και το 93) στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή, όχι όμως στο δικό σου λύκειο…

-       Και τώρα έχουμε κι’ οι δυο μας μια σχέση με την Provence …

[…]

Λοιπόν σ’ αφήνω τώρα, φιλικά

Joelle

Ρούζενα Ντοστάλοβα

Πράγα, 25.6.1999

Αγαπητή κυρία Καραδήμου,

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για το βιβλίο Σας «Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος» που μου έχετε στείλει για τη βιβλιοθήκη του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών σπουδών της Σχολής μας. Το διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον σ4ένα βράδυ γιατί άρχισα να διδάσκω (πρώτα Αρχαία Ελληνικά) τα Ελληνόπουλα πριν από 36 χρόνια και πριν από περίπου 50 χρόνια πήρα μέρος στα μαθήματα του κ. Δ. Παπά. Έτσι γνωρίζω και μερικά πρόσωπα του βιβλίου σας…) Τώρα συνεχίζω τη διδασκαλία των Νεοελληνικών στη Φιλοσοφική Σχολή στο Μπρνό και στα μαθήματά μου έρχονται τα εγγόνια των πριν πολιτικών προσφύγων.

Η έξοδος των πολιτικών προσφύγων στις ξένες χώρες ήταν μια μεγάλη καταστροφή για πολλές οικογένειες και είχε επιρροή στη ζωή και τύχη πολλών ανθρώπων, μα κάποτε βλέπω πως είχε καταφατική επιρροή στην ανταλλαγή πολιτιστικών αξιών λαών που πριν δεν γνώριζαν πολύ καλά ο ένας τον άλλον. Πάντα χαίρομαι όταν ακούω πως τα πριν Ελληνόπουλα έχουν ως τώρα καλές αναμνήσεις για τη χώρα μας.

Με πολλούς εγκάρδιους χαιρετισμούς

Βέρα Σράμκοβα

Věra Šrámková

V Praze dne 14. 8. 2003

 

Constance DIMA

Malí princové vesmíru

 

Les Petits Princes de l´Univers

/překlad z francouzštiny, stran 164/

vydalo v roce 2002 nakladatelství l´Harmattan v edici Paměti XX. století

Řecká báje Únos Persefony vypráví o žalu matky, bohyně Déméter, které Hádes unesl dceru, aby se v podsvětí stala jeho ženou.

Autorka knihy je jedním z dětí politických emigrantů, kteří během občanské války (1946-1949) museli opustit svoji zemi. Osud každého z nich je jiný, jejich společným osudem jako by ale bylo dovyprávět to, o čem řecká báje mlčí: o žalu dítěte, které ztratilo matku a nepřestává toužit po jejím objetí.

Tyto děti vyrůstaly jako skuteční princové z pohádek v českých a moravských zámcích, které se změnily na ústavy sociálních zařízení, ale nádherné prostory jim nemohou nahradit mateřskou náruč. Těší se, že se jednoho dne vrátí…Ale po návratu do Řecka zjištˇují, že nejsou doma vítání. Vystudovali střední a vysoké školy, ale nenalézají pro své vzdělaní odpovídající uplatnění. Nejsou Češi, ale už ani Řekové? A tak se z „malých princů“ stávají skuteční exupérovští princové všehomíru, na které nikdo nečeká s otevřenou náručí, ale kteří si své místo na slunci musejí vydobýt.

Kniha je svědectvím právě takového hledání vlastní identity, zápasu, který musela autorka svést nejprve sama se sebou, aby se tak, dosahujíc rovnováhy mezi svou vlastní přirozeností a světem, který ji obklopuje, stal její životní příběh nakonec harmonickou součástí celého univerzalního bytí.

Je to lyrická zpovědˇ bohaté citlivé duše, zároveň ale příběh odvahy a statečnosti ženy, matky dvou dětí, které vášnivá láska k životu pomáhá překonat všechny nástrahy a nesnáze, jež pro ni osud nachystal. A která je schopná za ně poděkovat, protože dospívá k poznání, že to co ji v životě potkalo a s čím si mnohdy nevěděla rady, ji nemělo zlomit, ale všechno že bylo jediným velikým darem a do jejího života beze zbytku patří.

[...]

Tato kniha vyšla v roce 1998 v Řecku v Nakladatelství Hestia, Athènes a r roce 2002 ve Francii v nakladatelství l´Harmattan. Je věnovaná všem dětem politických emigrantů.

Vedle společného prožitého dětství v daleké cizině mají tito „malí princové“ společného ještě něco – s pohnutím a láskou vzpomínají na naši zemi, která se pro ně stala po mnoho let jejich druhým domovem a kam se rádi vracejí. Vzhledem k tomu, že jich u nás žilo kolem 20.000 a Řecké ministerstvo kultury je ochotno poskytnout na vydání knihy u nás dotaci, mohlo by se uvažovat o poměrně vysokém nákladu.

Navíc je rozjednána spoluprace s Českou televizi, která chystá natáčení pořadu „Na téma: Čeští Řekové“, jehož rámec budou tvořit životní osudy autorky této knihy.

Αφροδίτη Παυλίδου

fb 21.6.2017

Αγαπητή Κυρία Δημά, ονομάζομαι Αφροδίτη Παυλίδου και θα ήθελα να σας εκφράσω την απέραντη χαρά μου διότι έφτασε στα χέρια μου το βιβλίο σας οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος, το οποίο μόλις χθες τελείωσα. Θα ήθελα να σας αναφέρω απλά ότι δεν γνωρίζω πως έγινα φίλη στο facebook με τον Κων/ντίνο Νταντινάκη με τον οποίο ανταλλάξαμε κάποια σχόλια, με αποτέλεσμα πριν από ένα δύο μήνες και με αφορμή ένα μου σχόλιο με ρώτησε αν διάβασα το συγκεκριμένο βιβλίο. Με έβαλε αυτή του η ερώτηση στην διαδικασία να το παραγγείλω από την Ελλάδα και να το διαβάσω. Αυτό δεν συμβαίνει συχνά με μένα, αλλά όλα όπως αναφέρονται και στο βιβλίο σας υπάρχει κάποιος λόγος που συμβαίνουν.

Μέσα έπο την ζωή της ηρωίδας σας βρήκα τόσα πολλά στοιχεία που μοιάζουν τόσο πολύ με το δικό μου οδοιπορικό, που τελικά αισθάνομαι πολύ τυχερή που το σύμπαν για άλλη μια φορά μεσολάβησε για να πάρω αυτό το όμορφο δώρο από σας. Μένω τα τελευταία 16 χρόνια στην Βουδαπέστη, μεγαλώνοντας δύο υπέροχα παιδιά. «Μα καθώς δεν είμαι παρά μόνο η γήινη όψη της μητέρας, κλείνοντας μέσα μου τόσο τη μητέρα όσο και την κόρη, Δήμητρα και Περσεφόνη, μου λείπει αυτή η υπομονή και αυτή η αγάπη που αναμένουμε από το πρόσωπο στο οποίο αποδίδεται η έννοια της Μεγάλης Μητέρας. Ίσως, μέσα σ’όλα τα άλλα, σκοπός της ζωής μας να είναι να μάθουμε να αγαπάμε με τις διαστάσεις αυτής της φυσιογνωμίας, δηλαδή καλούμαστε να μετατρέψουμε τη μεγάλη μας ανάγκη για αγάπη σε παγκόσμια Αγάπη και Ύπαρξη».

Χαίρομαι που μου δίνεται η ευκαιρία να επικοινωνήσω μαζί σας και να σας ευχαριστήσω και πάλι για το δώρο που μου δώσατε.

Σας εύχομαι καλό καλοκαίρι

με εκτίμηση και αγάπη

Αφροδίτη

Κώστας Νταντινάκης

email. 26.2.2017

Κωνστάνς μόλις διάβασα τους Μικρούς Πρίγκιπες, σε συγχαίρω, υψηλή λογοτεχνική μαεστρία με απλότητα, ό, τι πιο δύσκολο ζητούμενο στην Τέχνη.

Εύγε! Να το στείλεις σε τμήματα Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας των Πανεπιστημίων μας…

Σ’ ευχαριστώ δημιουργέ του αριστουργηματικού Οι Μικροί Πρίγκιπες του Σύμπαντος

φιλιά, τα λέμε!

Κώστας

Γιώργος Φρέρης

Contact+, No 87, 2019

Κωνστάνς Δημά

Φωτεινή έξοδος

Αφηγήματα

Εκδόσεις St-Honoré – Παρίσι 2019

Επτά αφηγήματα συνθέτουν το έργο αυτό στα Γαλλικά της Κωνστάνς Δημά, μια Ελληνίδα κοσμοπολίτισσα συγγραφέας, που μιλά και γράφει επτά ευρωπαϊκές γλώσσες, έζησε και εργάστηκε σε πέντε χώρες της Ενωμένης Ευρώπης και συνέθεσε τέσσερις ποιητικές συλλογές σε τέσσερις γλώσσες (Ελληνικά, Γαλλικά, Τσέχικα και Βουλγάρικα), τρία πεζογραφήματα, επίσης τρεις γαλλικές αποδόσεις ελληνικών έργων και πέντε μεταφράσεις από τα Γαλλικά στα Ελληνικά, μία από τα Ελληνικά στα Γαλλικά, μία συλλογή ποιημάτων από τα Ελληνικά στα Βουλγαρικά και ένα σενάριο από τα Τσέχικα στα Ελληνικά.

Έτσι, η Κωνστάνς Δημά έχοντας ένα σημαντικό έργο ως πολύγλωσση συγγραφέας και πλούσια εμπειρία στην εκπαίδευση ως καθηγήτρια της Γαλλικής, της Ελληνικής και της Βουλγαρικής, και κυρίως έχοντας ζήσει κάτω από διάφορα καθεστώτα στην πρώην Τσεχοσλοβακία, στη Γαλλία, στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα, στο Βέλγιο, μας φέρνει με το τελευταίο έργο της – το τέταρτο πεζογράφημα – την περιγραφή έξι ψυχολογικών απογοητεύσεων μιας ανώνυμης αφηγήτριας, και την αποκάλυψη που αντισταθμίζει τα ηθικά της δεινά.

Τα επτά αυτά σύντομα αφηγήματα ξετυλίγουν στην πραγματικότητα τις ενδόμιχες σκέψεις της αφηγήτριας-συγγραφέα, κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας της, ειδικά την περίοδο κατά την οποία είχε βυθιστεί ως δημόσιος υπάλληλος στην απόλυτη σιωπή. Τώρα, απελευθερωμένη από τα επαγγελματικά της καθήκοντα, το εγώ της βρίσκει την ευκαιρία να διηγηθεί τις εμπειρίες της από τα έξι γεγονότα που την σημάδεψαν βαθιά, και έτσι, το τραυματισμένο αυτό εγώ ανταποδίδει και διεκδικεί τη δική του αλήθεια μέσω της λογοτεχνίας απέναντι σε εκείνους που το είχαν σοβαρά αποκηρύξει.

Αυτά τα σύντομα ψυχολογικά αφηγήματα, περιστρέφονται γύρω από το πρόβλημα της δυσκολίας των ανθρώπινων σχέσεων, κεντρικό θέμα στα επτά πεζογραφήματα, όπου η αφηγήτρια αναζητεί μια αχνή ακτίνα φωτός ή κάποια διέξοδο για να ανακουφίσει τον πόνο που την κατακλύζει. Σε κάθε ιστορία, ο αναγνώστης διακρίνει ένα είδος λύσης, μια σωτήρια διέξοδο, που έρχεται χάρη στην αναπαράσταση του παρελθόντος, στην αποκατάστασης της ‘τιμής’ της και την ακριβή ανάμνηση που αγγίζει την παραμικρή λεπτομέρεια μιας αντιπαράθεσης ή μάλλον μιας παρεξήγησης του παρελθόντος.

Αυτή η ανακατασκευή ενός γεγονότος, που επανεξετάζεται και κυρίως επαναβιώνεται από την αφυπνισμένη συνείδηση, αποτελεί μια κίνηση αυτοδημιουργίας του εγώ, αποδεικνύοντας ότι ο χρόνος δεν σβήνει όλα τα χτυπήματα που είναι καταγεγραμμένα στο υποσυνείδητο. Είναι αλήθεια ότι το εγώ ως αφηγητής αντιμετωπίζει ζητήματα που είναι αρκετά προσωπικά αλλά πολύ σύντομα ο αναγνώστης τα εκλαμβάνει ως καθολικά φαινόμενα, δηλαδή ο προσωπικός προβληματισμός δεν παίρνει καθολικές διαστάσεις, αλλά εμφανίζει κοινές, γενικές περιπτώσεις.

Κατά τον τρόπο αυτό, θέτονται τα ζητήματα της φιλίας και της αγάπης, της ειρηνικής συνύπαρξης και της επαγγελματικής συνεργασίας. Ο σκοπός επομένως της συγγραφέα-αφηγήτριας είναι να παρακινήσει τον αναγνώστη της να ανακτήσει ένα παρελθόν που περιγράφεται απλά αλλά λεπτεπίλεπτα, δηλαδή τον ενθαρρύνει να κάνει ένα εσωτερικό ταξίδι προς το ‘φως’ για να φτάσει στην ποιότητα, την αλήθεια, την ηρεμία. Η Κωνστάνς Δημά, για να το πετύχει αυτό, χρησιμοποιεί τη λογοτεχνική δημιουργία, την αφήγηση, προσδίνοντας μια δύναμη, μια πειθώ στο λόγο της που καταφέρνει να λύσει επιδέξια, με καθαρή και απλή εξήγηση, το κάθε ζήτημα που τίθεται ή αντιμετωπίζεται.

Έτσι, στο αφήγημά της ‘Γράμμα σε μια φίλη κομμουνίστρια’, αποκαθιστά τη σύγχυση για μια αλήθεια από τα παιδικά χρόνια των παιδιών των ελληνικών οικογενειών που ζούσαν εξόριστα μετά τον εμφύλιο πόλεμο, που δεν αναφέρεται στο κείμενο αλλά διαφαίνεται από το πλαίσιο. Στο αφήγημα ‘Ο σκηνοθέτης’, επιθυμεί να αποκαλύψει την προδοσία της φιλίας με την κλοπή της πνευματικής ιδιοκτησίας και την αδικία που διαπράττει ένας φίλος. Στο ‘Ζινοβία’, ο αναγνώστης παρατηρεί τον επαγγελματικό ανταγωνισμό όταν κάποιος οικιοποιείται ή κλέβει τις ιδέες των άλλων για να τις κάνει δικές του, ενώ στο ‘Η δασκάλα’ δείχνει πώς ο εκφοβισμός, η προσβολή και κάθε είδος μπούλυινγκ από έναν ανώτερο, μια κοινωνική ή επαγγελματική ομάδα, τραυματίζουν και προσβάλλουν τους καλών προθέσεων ανθρώπους.

Στο ‘Τα δάκρυα της αγάπης’, ο πόνος που προκαλεί η αγάπη χωρίς ανταπόκριση περιγράφεται με συμπάθεια και λεπτότητα που δεν αφήνει ασυγκίνητο τον αναγνώστη, ενώ στο ‘Η ανάμνηση της ευωδιάς’ η αφηγήτρια παραδέχεται ότι με την εμπειρία της ζωής που απέκτησε, αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο στην ποίηση, με την αριστοτελική έννοια του όρου, δηλαδή να ασχοληθεί με τη δημιουργία. Και ακριβώς, στο τελευταίο αφήγημα που φέρει τον τίτλο ‘Φωτεινή έξοδος’ και το οποίο είναι ουσιαστικά μια ανακοίνωση που προσφώνησε στο 22ο Παγκόσμιο Συνέδριο των ποιητών, η αφηγήτρια υποστηρίζει ότι μόνο η ποίηση, μόνο η δημιουργία – και στη δική της περίπτωση η λογοτεχνική δημιουργία – μπορεί να δώσει τη λύση, μπορεί να φωτίσει τον σκοτεινό κόσμο των σκέψεων και των θλίψεών μας.

Πράγματι, αυτό το έργο της Κωνστάνς Δημά είναι κάλεσμα να ανακαλύψουμε το λόγο, εκείνο της μητρικής γλώσσας, αλλά και της ξένης. Το γεγονός ότι το δημοσίευσε στα Γαλλικά – και σύμφωνα με τις πληροφορίες της βιβλιογραφίας που δίνονται στο τέλος του βιβλίου, μαθαίνουμε ότι αναμένεται η μετάφραση ή, ακριβέστερα, η αυτο-μετάφραση στα Ελληνικά – μας πείθει ότι διαθέτει μια ευαισθησία που αγγίζει το ασυνήθιστο, την γλωσσική διαφορετικότητα, που μας ωθεί να επιβεβαιώσουμε ότι η δοκιμασία αυτή προς το ασυνήθιστο ή το ξένο διαφαίνεται στη δοκιμασία του αναγνώστη αυτού του έργου, όπου τα πρόσωπα που εξετάζονται φαίνονται και αντιλαμβάνονται κάτω από την αντίληψη της υπό ανάλυση αφηγήτριας.

Η γραφή, η τέχνη, μερικές ιστορίες από το παρελθόν, ορισμένες χαρακτηριστικές συναντήσεις, κάποιες δύσκολες περίοδοι, βιβλία ή αναγνώσεις, καταλήγουν πάντα να μας υποκινούν φέρνοντάς μας πιο κοντά στη δημιουργία, δίνοντας σχήμα στο άμορφο, στα ξεχασμένα λόγια ή κουβέντες, στα συναισθήματα που εξασθένησαν, με την πάροδο του χρόνου, στην ιστορία μιας ζωής υπό ανακατασκευή. Αυτή είναι η περίπτωση του βιβλίου της Κωνστάνς Δημά, η οποία, σε ποιητική μορφή, με ένα σαφές και καλά επιλεγμένο λεξιλόγιο που σκοπό έχει να βρει τον σημασιολογικό της στόχο, μας περιγράφει κομμάτια από μια ζωή βγαλμένα από όνειρο, συνηθισμένα γεγονότα που μας αγγίζουν.

Μας εκθέτει διάφορες σκηνές που γεννούν λεπτά, διακριτικά συναισθήματα, όχι για να κρύψουν την σκληρή πραγματικότητα, ακόμη λιγότερο για να την αποδυναμώσουν, αλλά ακριβώς για να επισημάνουν ότι η κακία, το ψέμα, η προδοσία, ο φθόνος, το προσωπικό όφελος έχουν πάντα μια αγγελική όψη.

Επιπλέον, το γεγονός ότι πολύ συχνά η αφήγηση των ιστοριών αυτών παρουσιάζεται σε ποιητική μορφή, δηλαδή με μικρές παραγράφους που χωρίζονται μεταξύ τους με μια διαστημική γραμμή που δίνει στον αναγνώστη κάποιο χρόνο περισυλλογής – μετά, στο τέλος, στο κάτω μέρος της σελίδας, με πλάγιους χαρακτήρες, υπάρχει ένα είδος κατάληξης, μια διδαχή που υπενθυμίζει στον αναγνώστη ότι το έργο είναι η ηχώ ενός ανθρωπισμού που χάθηκε, μεταμορφώθηκε, συγκαλύφθηκε από έναν απάνθρωπο μετα-μοντερνισμό, συχνά σκληρό και άδικο, βασισμένο σε μια κακώς σχεδιαδιασμένη και εγωιστική πρόοδο.

Η ‘Φωτεινή έξοδος’ είναι ένα έργο λογοτεχνικό αλλά επίσης και φιλοσοφικό, χωρίς ηθικές ή ιδεολογικές φιλοδοξίες που αποδεικνύει ότι ο σημερινός άνθρωπος συναντά στην καθημερινότητά του μια σειρά από προβλήματα που μόνο η λογοτεχνία, μόνο η τέχνη του λόγου μπορεί όχι τόσο να του δώσει τη λύση αλλά τουλάχιστον να του παρέχει μια παρηγοριά, εκείνη της δημιουργίας. Και η Κωνστάνς Δημα, με το σοφό και λεπτό ταλέντο της, καταφέρνει να εξετάσει προσεκτικά την ανθρώπινη ψυχή μέσα από αληθινές ιστορίες, ξαναβιωμένες και ξαναφτιαγμένες.

* * *

Μετάφραση από τα Γαλλικά: Ηλέκτρα Αραμπατζή


Email 23.4.2018

Αγαπητή Κωνστάνς,

 

[...]

Το πόνημά σου «Φωτεινή έξοδος» είναι ένα μικρό «κόσμημα». Θα αντέξει στο χρόνο, γιατί η κάθε λέξη του είναι μετρημένη, σωστά τοποθετημένη, υπάρχει μια σύνδεση εσωτερική μεταξύ των διηγήσεων, οι οποίες εκπέμπουν μια ηρεμία μετά από μια εσωτερική φουρτούνα, χωρίς μελοδραματικές πόζες. Είναι μια γραφή της εσωτερικής μνήμης,  ένα υπόδειγμα της έντονης θύμησης της αδικίας.

[...]


Μανδραγόρας, τεύχος 54

Απρίλιος 2016

 

ΚΩΝΣΤΑΝΣ ΔΗΜΑ

Το κυανόχρωμα της μοναξιάς

Θεσσαλονίκη, Σαιξπηρικόν, 2015, σελ.142

Η Κωνστάνς Δημά είναι μια πνευματική δημιουργός, που δεν αρκείται στην ποίηση μόνο ή στον πεζό λόγο, ούτε γράφει αποκλειστικά σε μία και μόνο γλώσσα, αλλά γνωρίζοντας πέντε ξένες γλώσσες (γαλλικά, αγγλικά, ρώσικα, βουλγάρικα και τσέχικα), εκφράζεται απευθείας στη γλώσσα του Άλλου, ασχολούμενη με πολλά είδη λόγου. Ανήκει μ’ αυτόν τον τρόπο στις «σύγχρονες συνειδήσεις» που συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός νέου ευρωπαϊκού πνεύματος, στη διάπλαση μιας νέας κι ευρείας αντίληψης της συγκατοίκησης, όπου οι πολιτισμικές διαφορές αντί να διαιρούν ενώνουν, αντί να περιχαρακώνουν τα άτομα ή τα έθνη τα γεφυρώνουν, αντί να επιβάλουν τον μονόλογο του αυταρχισμού συμβάλλουν στον εμπλουτισμό και στην ανανέωση παραδοσιακών δεδομένων.

Με το μυθιστόρημα της, Το κυανόχρωμα της μοναξιάς, δημοσιευμένο από τις εκδόσεις «Σαιξπηρικόν», που είναι η ελληνική απόδοση από την ίδια την συγγραφέα, του αντίστοιχου πρωτοδημοσιευμένου μυθιστορήματος στα γαλλικά, το 2011, με τον τίτλο La solitude a la couleur de lazur, η Κωνστάνς Δημά προσφέρει στο ελληνικό κοινό μια πρωτότυπη μυθιστορηματική αφήγηση και επιπλέον μια αυτομετάφραση, δηλαδή ένα λογοτεχνικό κείμενο όπου η δημιουργός δεν αποβλέπει τόσο στην πολιτιστική διαφορά που χωρίζει τον αναγνώστη από τον συγγραφέα, όσο στο να συνειδητοποιεί ο αναγνώστης, μέσω της ίδιας πλέον «συγγραφικής γλώσσας» που μεταφέρει ένα αλλότριο νόημα, την ισορροπία που επιχειρείται να εδραιωθεί ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους πολιτισμούς.

Το κυανόχρωμα της μοναξιάς είναι ένα σύγχρονο, μεταμοντέρνο μυθιστόρημα, ως προς τη σύλληψη και τη μορφή, όπου η διήγηση στηρίζεται σε δυο πρωταγωνιστές που ανταλλάσσουν επιστολές, στο γάλλο ποιητή, Λυσιέν και στην ελληνίδα καθηγήτρια γαλλικής στη Μέση Εκπαίδευση, τη Δανάη, που είναι ταυτόχρονα ποιήτρια και μεταφράστρια. Στην αρχή η αλληλογραφία τους γίνεται με την ανταλλαγή επιστολών και καθώς με τα χρόνια εξελίσσεται η τεχνολογία, επικοινωνούν κι ανταλλάσσουν μεταξύ τους ηλεκτρονικά μηνύματα. Αν και η όλη διαδικασία της αλληλογραφίας, παρουσιάζεται από την πλευρά της Δανάης, η σύντομη εισαγωγή για τις επιστολές που έλαβε για τον Λυσιέν περιορίζεται στο να εξηγήσει στον αναγνώστη πώς ξεκίνησε η σχέση τους, αρχικά ως πνευματική και στη συνέχεια ως ερωτική, πώς ευδοκίμησε και πώς εξελίχθηκε τελικά, παρεμβαίνοντας ελάχιστα η ίδια ως αφηγήτρια. Αρκείται στο να αναφέρει α διάφορα στάδια που γνώρισε η φιλία-σχέση τους, αφήνοντας στον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα από την επιστολογραφία των δύο πρωταγωνιστών.

Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, μετά την σύντομη περιγραφή των συνθηκών γνωριμίας τους, έχουμε τριάντα τρεις επιστολές του Λυσιέν προς τη Δανάη, και καμιά επιστολή της Ελληνίδας προς τον Γάλλο ποιητή, γιατί υποτίθεται ότι η Δανάη δεν κρατούσε αντίγραφο, ενδεχομένως γιατί ποτέ δεν φαντάστηκε ότι ο ιδιαίτερα καλλιεργημένος αυτός άνθρωπος, που την «προέτρεψε» να τον αγαπήσει, θα την πρόδιδε τελικά, αγνώμων και εγωιστικά περιχαρακωμένος στη φύση του. Αυτή, από την πλευρά της, διαισθανόταν προς το τέλος της σχέσης τους ότι «η αρμονία, γέννημα της ένωσης αγάπης-μίσους, αγρυπνούσε δίπλα της» (σ. 134). Κατά συνέπεια, η αφηγήτρια εξιστορεί μονοφωνικά, έχοντας ένα διπλό πλεονέκτημα καθώς δεν επιβάλει δομικούς περιορισμούς και προσκομίζει στον αναγνώστη τα στοιχεία που έχει στην κατοχή της σχετικά με τις αντιλήψεις του αποστολέα. Στην προκειμένη περίπτωση διαβάζουμε τις επιστολές του Λυσιέν από τις 3/1/1997 μέχρι και τις 17/5/1999, και διαμορφώνουμε άποψη για τη στάση του, η οποία μέσω των αποκαλυπτικών στοιχείων προκύπτει πως η συμπεριφορά του ήταν ανάρμοστη κι εκτίθεται ανεπανόρθωτα. Ακολουθεί το δεύτερο μέρος, από τις 6/10/2004 έως και τις 8/01/2006, όπου ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι έχει έρθει η ρήξη στο δεσμό τους, με την ανταλλαγή δεκαέξι ηλεκτρονικών μηνυμάτων.

Η Κωνστάνς Δημά επιχειρεί λοιπόν με αυτό το μυθιστόρημα, χωρίς μελοδραματισμούς, να καταγράψει απόψεις, να διηγηθεί έναν έρωτα τυχαίο, σχεδόν απρόσμενο, μεταξύ δυο ανθρώπων των γραμμάτων που δεν ευτύχησε και παραμένοντας στα πλαίσια μιας απλής φιλίας, η γυναίκα γίνεται θύμα μιας περίεργης διανοητικής πλεκτάνης εκ μέρους του άντρα, ο οποίος διεκδικεί την ελευθερία στην προσωπική του ζωή αλλά και μια αδέσμευτη σεξουαλική συμπεριφορά. Αντίθετα η γυναίκα, αποβλέπει σε μια σταθερή σχέση και επιμένει στην ειλικρίνεια των αισθημάτων της. Με τρόπο έξυπνο, η συγγραφέας περνά από την κλασική αλληλογραφία στη σύγχρονη ηλεκτρονική μορφή επικοινωνίας και ανάγει το προσωπικό στο γενικό και κοινωνικό, μεσ’ από μια γραφή άμεση και προπάντων ειλικρινή.

Η τεχνική αυτή αντανακλά τη δυναμική λειτουργία ης επιστολής, αφού ένα γράμμα μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία φαντασίας και μια λιτή ανάλυση των γεγονότων με ανάλογο τρόπο, ένα φανταστικό γράμμα μπορεί να εναλλάσσει τον αφηγηματικό και τον ηθοπλαστικό λόγο, βάσει της αρχής ότι η λογοτεχνία θα πρέπει συγχρόνως να διαπαιδαγωγεί, να ψυχαγωγεί και να συγκινεί. Επιπλέον, αλληλογραφώντας, ο ήρωας των επιστολικών μυθιστορημάτων αποκομίζει εμπειρίες, διότι η αλληλογραφία αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις και ευνοεί την ανάλυση ψυχικών καταστάσεων διαφορετικών χαρακτήρων. Η κατ’ ανάγκη στατική θέση του αλληλογράφου εμπλουτίζεται από τα ψυχολογικά ανοίγματα και τις ανταλλαγές απόψεων που του προσφέρονται.

Η Kωνστάνς Δημά γνωρίζει πολύ καλά ότι μια επιστολή, όποια μορφή κι αν έχει, «εκφράζει πολύ καλύτερα μια λέξη, ένα βλέμμα ή ακόμα και μια σιωπή» που λέει, δείχνει ή αισθάνεται όπως η ηρωίδα των Επικίνδυνων σχέσεων/ Les liaisons dangereuses (Choderlos de Laclos) κι ότι για αιώνες, η αλληλογραφία υπήρξε ένας έξοχος τρόπος επαφής –στα μυθιστορήματα του Μπαλζάκ, του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι, του Μυριβήλη και πολλών άλλων, οι βασικοί ήρωες αλληλογραφούν διαρκώς. Ξέρει επιπλέον ότι από τα παλιά χρόνια, οι εραστές δεν είχαν ποτέ το περιθώριο να επικοινωνούν και να εκφράζουν ελεύθερα αισθήματα, απόψεις και καημούς. Αντίθετα, με ένα γραπτό μήνυμα ακόμα και με τη μορφή ενός μπιλιέτου ή με ένα ραβασάκι, ξεπερνιόταν η απουσία του αγαπημένου προσώπου, και μπορούσε να μετατραπεί σε δυναμική φανταστική παρουσία που διατηρούσε φλογερά αισθήματα αγάπης ή μίσους ακόμα. Κι αυτό γιατί συχνά οι ερωτικές επιστολές κρύβουν μια υπέρμετρη ελπίδα, με μύχια συναισθήματα και υπόγειες προσδοκίες μακριά από το βλέμμα τρίτων προσώπων. Μόνον που αυτή η ελπίδα δε έχει πάντα αίσιο τέλος, οπότε μετά την τόσο αναμενόμενη φυσική συνάντηση των προσώπων, έρχεται πολλές φορές η απογοήτευση και το μοναδικό εμφανίζεται ως κοινότοπο, το αυθόρμητο μετατρέπεται πλεκτάνη, το συγκινησιακό προβάλλει ως γελοίο, η αποστασιοποίηση του ενός επιβάλλει τη σιωπή του άλλου, ο πόνος γίνεται δυσβάσταχτος και η ψυχή γαληνεύει στη μοναξιά. Επίσης, με την ανταλλαγή επιστολών αναπτύσσονται επιχειρήματα, αλλά εκφράζονται και συναισθήματα, κυρίως όταν τα γεγονότα που απαρτίζουν την πλοκή είναι λιγότερο σημαντικά από τις συγκινήσεις, επειδή οι συγκινήσεις αποτελούν από μόνες τους καταστάσεις και οι χαρακτήρες είναι δραματικοί, φωνές ανθρώπινες που μορφοποιούν τη κάθε ύπαρξη μέσα από το καθρέφτισμα της στη γραφή.

Αυτήν την κατάληξη έχουν και οι δυο διανοούμενοι ήρωες του μυθιστορήματος της Κωνστάνς Δημά, που σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ζωής τους γνωρίστηκαν στα πλαίσια μιας ποιητικής συνάντησης, πίστεψαν ότι ο προβληματισμός τους για τη γραφή ήταν ένα θετικό βήμα που θα τους έδινε την ευκαιρία για μια πληρέστερη γνωριμία. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου νιώθουν μια περίεργη αίσθηση η οποία αφήνει ένα μόνιμο κενό μέσα τους. Η ενασχόληση με την τέχνη τους δίνει τη δυνατότητα να μεταπλάθουν τη μορφή σε περιεχόμενο και την ύλη από μια κατάσταση σε μια άλλη, κι έτσι καλλιεργείται μέσα τους η αυταπάτη ότι μπορεί να λυτρωθούν, να ευτυχήσουν, στην ουσία όμως ζουν ένα «παρεξηγημένο» είδος ελευθερίας. Κυρίως η Δανάη, την οποία εκμεταλλεύεται ο Λυσιέν, αφού πίσω από τον πλατωνικό έρωτα στην αρχή και την εκδήλωση ηδονισμού του στην συνέχεια, βρίσκει μια ευκαιρία ώστε να αναλάβει εκείνη τη μετάφραση των έργων του στα ελληνικά και να γίνει γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, παραβλέποντας εντελώς τις δικές της συναισθηματικές καταθέσεις και ανασφάλειες. Κι έρχεται η σύγκρουση που γεννά την απομόνωση και τη μελαγχολία. Από τη μια δηλαδή, έχουμε τον ηδονισμό του Λυσιέν που ποντάρει στο πλεονέκτημα ότι μπορεί να λειτουργήσει αυτόματα και χωρίς να ρισκάρει τίποτα, στηριζόμενος στη «βολεμένη» του ζωή κι επικαλούμενος την ικανοποίηση των ενστίκτων του, κοινώς «παίζει» εκ του ασφαλούς. Από την άλλη, έχουμε τον έρωτα της Δανάης, που φλερτάρει, αγαπά και τελικά δέχεται την όποια θυσία, αλλά όχι και την κοροϊδία ή τον εξευτελισμό. Αυτή η σύγκρουση θα την γεμίσει αγωνία και θλίψη, θα την οδηγήσει στην απόλυτη μοναξιά, η οποία θα εκφραστεί με την τελική σιωπή που προκύπτει και πηγάζει από έντονο ψυχικό πόνο, από μια βαθιά συντριβή, θλίψη και απογοήτευση.

Ο λόγος της Κωνστάνς Δημά εντάσσεται λοιπόν στη γραφή των περήφανων εκείνων γυναικών που διακριτικά ακροβατούν ανάμεσα σ’ αυτό που λέγεται και σ’ αυτό που πρέπει να ειπωθεί, που χαράζουν τα όρια της καθημερινότητας βιώνοντας ήρεμα την πνευματικότητά τους, βγάζοντας όμως κατά περίσταση μια εσωτερική κραυγή πόνου, αφού εμπνεύσουν και χαρίσουν στον λόγο των ποιητών τη μυστική τους γοητεία. Η γραφή της Κωνστάνς Δημά αναδεικνύει ενδόμυχες σκέψεις, παραδίδεται χωρίς αντιστάσεις στο συμβολικό, αλλά την ίδια στιγμή διεκδικεί τη δικαίωση της φύσης της, χωρίς να απαιτεί δάφνινο στεφάνι. Με τον τρόπο αυτόν η γραφή αποκτά δύναμη, ξεφεύγει από τον συμβολισμό, συναντά τη δημιουργό της μυθιστορίας όπου λέξεις;, εικόνες, γεγονότα, συμπεριφορές και χαρακτήρες, έρχονται σε αντίθεση με την αδικία, και διεκδικεί το δικαίωμα να εξιστορήσει το βίωμα της νικημένης, μιας ηττημένης που φωτίζεται από τη λάμψη της δικαίωσης. Κι αυτή είναι η μοναδική ειρωνική κατάθεση πίκρας που εκφράζεται στο τέλος του μυθιστορήματος, αναζητώντας τη «λύτρωση» της ηρωίδας μεσ’ το κυανόχρωμα που ηρεμεί και τη μοναξιά που επουλώνει τη θλίψη.

Αλεξάνδρα Δήμου

Ραδιοτηλεόραση

30.12.1995 – 05.01.1996

Ποίηση αυτή η συνεχής ελπίδα

Τρεις ποιητικές συλλογές έχει εκδώσει μέχρι σήμερα η Ελληνίδα της διασποράς Κωνστάνς Δημά, ψευδώνυμο της Κωνσταντίνας Καραδήμου, που από το 82 ζει στη χώρα μας και εργάζεται ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών.

Το 1990 τύπωσε την ποιητική συλλογή «Ιmo pectore» (lat.) –από τα βάθη της ψυχής – το 1993 τις «Αποχρώσεις των ονείρων» και το 1995 τη συλλογή «Σκιά και φως».

Η θεαματική της, βαθιά ανθρώπινη και φιλοσοφημένη, αγγίζει έντεχνα τις ευαίσθητες χορδές του αναγνώστη, μέσα σ’ έναν κόσμο που έχει «αδειάσει» τις αξίες του στο βωμό του χρήματος και σε πρόσκαιρες συνδιαλλαγές.

Ας δούμε πώς τοποθετείται η ίδια στο μικρό πρόλογο του πρώτου βιβλίου της.

«Η ποίηση είναι για μένα μια συνεχής οδύνη αλλά και μια συνεχής ελπίδα. Θα ‘θελα ν’ αγγίξει εκείνου που στα βάθη της ψυχής τους κάνουν ακόμα όνειρα» Ίσως δε λέω τίποτα καινούριο, ίσως όλα ειπώθηκαν και θα ειπωθούν ξανά. Ο τρόπος, όμως, είναι διαφορετικός».

Ίσως αυτή η διαφορετικότητα να είναι σωτήρια, ακριβώς επειδή μας δείχνει σε πολλά πράγματα μια άλλη ατραπό πέραν της πεπατημένης.

«Βλέπω και κάμποσους με απορημένα μάτια

να κοιτάνε τον κόσμο μας.

Συχνά μέσα στον παγωμένο αέρα περπάτησαν

μα υπηρέτες κανενός δεν έγιναν.

Μαζί τους

εξακολουθώ να κάνω όνειρα

κι αρνούμαι

να φθαρώ μες στην ακινησία».

Δείγμα γραφής απ’ το «Αυτοδιάθεση μέσα στην κίνηση».

Θανάσης Μουσόπουλος

Facebook, 30.01.2022

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ …

Κωνστάνς Δημά «Αφιερώσεις» - Constance Dima Dédicaces”, 2021, εκδ. Φίλντισι

Πρόσφατη  έκδοση  της  πολύπλευρης και περιπετειώδους ζωής  Κωνστάνς είναι  η ελληνογαλλική ποιητική συλλογή με τον καθαρό και  άμεσο τίτλο «Αφιερώσεις».

Στο παρελθόν, ζώντας η δημιουργός στην Ξάνθη, όπου εξέδωσε και τις τρεις πρώτες ποιητικές της συλλογές, μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω την Κωνστάνς και το ως τότε έργο της. Το 1995 στο κείμενό μου: Κωνστάνς Δημά  «Από τα βάθη της ψυχής στη σκιά και στο φως» αναφέρομαι στο ως τότε ποιητικό της έργο.  Ένας μικρός περίπατος στο έργο της.

Στην  πρώτη ποιητική συλλογή «Ιmο Pectore» που κυκλοφόρησε στην Ξάνθη το 1990, η ίδια η Κωνστάνς Δημά, προλογίζοντας την ποιητική της συλλογή, παρατηρεί:

«Δεν είμαι ποιήτρια. Τα ποιήματά μου βγήκαν αυθόρμητα, είναι έκρηξη της στιγμής. Η ποίηση για μένα είναι μια συνεχής οδύνη, αλλά και μια συνεχής ελπίδα, όπως κάθε έρωτας».

Η πίκρα της ζωής σταλαγμένη στιγματίζει την ποίησή της, ωριμασμένη: «Διδάχτηκα από πολύ νωρίς το δάκρυ αλμυρό να καταπίνω και να χαμογελώ». Αλλά προθέτει;  «Η αγάπη είν’ το κάλεσμα στη ζωή. Όταν πάψεις ν’ αγαπάς είσαι ήδη νεκρή».

Η δεύτερη ποιητική συλλογή. «Αποχρώσεις των ονείρων» (κυκλοφόρησε στην Ξάνθη, το 1993), η ποιήτρια δηλώνει:

«Δεν ψάχνω την κοινή αποδοχή./ Ψάχνω την αποδοχή του εαυτού μου / μες απ’  τη ροή των ονείρων μου».

Η τρίτη συλλογή της που κυκλοφόρησε «Σκιά και φώς», στην Ξάνθη το 1995, με  ποιήματα 1993-95, είναι Ελληνο-γαλλική έκδοση,  συμπληρώνει τον δρόμο που χάραξε στις προηγούμενες συλλογές:  «Η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτό που έχω / και σ’  αυτό που λαχταρώ / ένα τεράστιο αίσθημα απομόνωσης».

Για το λόγο τούτο είχα γράψει με ειλικρίνεια: «Η Κωνστάνς Δημά με την τελευταία ποιητική συλλογή της πέρασε σε υψηλά σκαλοπάτια ποίησης. Δεν δικαιούται πια να λέγει: «Δεν είμαι ποιήτρια».

Στη νέα του συλλογή με Αφιερώσεις σε παιδιά, εγγόνια και φίλους  η  ποιήτρια ουσιαστικά καταβάλλει μια ειλικρινή και συνεχή  προσπάθεια  αυτογνωσίας  και αυτοεπιβεβαίωσης.

Η θεατρολόγος, υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών Κατερίνα Θεοδωράτου στον Πρόλογό της , ανάμεσα στα άλλα, γράφει:

«Η προσφυγιά και η ορφάνια σε τρυφερή ηλικία της στέρησαν την ψυχική βάση και την ασφάλεια της πατρίδας, την προίκισαν ωστόσο με την άναρχη ανεξαρτησία των αποδημητικών πουλιών. Πατρίδα είναι η Φωνή και η ποίησή της, που την συντροφεύουν παντού, ως σταθερό υπέδαφος, στυλοβάτες και νοηματοδότες της ύπαρξής της. Έτσι, η φαινομενική κραυγή απελπισίας «Ξένη παντού» προσλαμβάνεται –ανεπίγνωστα ενδεχομένως και από την ίδια- και ως άγρια κραυγή ελευθερίας.

Τα αγαπημένα πρόσωπα των Αφιερώσεων λειτουργούν και αυτά ως υποκατάστατα πατρίδας, που όμως υπόκεινται στην Ελευθερία της Αγάπης – την μόνη ίσως σταθερή και αμετακίνητη ‘εντοπιότητα’».

Κλείνοντας τον περίπατό μας στη συλλογή του Κωνστάνς , παραθέτουμε χαρακτηριστικούς στίχους της:

Μαριάννα μου – Ηλιαχτίδα μου

[…] Ξέρω όμως ότι γεννήθηκε / για να φτάσεις αγωνιζόμενη στα αστέρια / για να δίνεις ελπίδα στους ανθρώπους / για να τους εμπνέεις να ψάχνουν / την ομορφιά και το καλό / που υπάρχει μέσα τους […]

Το Καλινάκι

[…] Κόρη  μιας Καλλινώς κι εγώ, / παιδί της μάνας που δε γνώρισα / και δεν άκουσα τη φωνή της. / Πάντα γι’ αυτό μου έλειπε / κι ακόμη πολύ μου λείπει […] Τα  δύο στοιχεία είν’ αυτά, / που κουβαλάμε στη ζωή: / Η ομορφιά και η χαρά / και χέρι χέρι από την άλλη, / η πίκρα με το βάσανο.

Στο εγγονό μου Νίκο – Νικόλαο

[…] Μύριζε πρόωρη άνοιξη, όταν γεννήθηκες / μια φθινοπωρινή μέρα στην Κρήτη. / Και όταν σε κράτησα στην αγκαλιά μου και είδα / στα χείλη σου το χαμόγελό σου ν’ ανθίζει / τα αποσχισμένα κομμάτια της ψυχής μου / άρχισαν ν’ ανακτούν τη χαμένη τους ενέργεια […]

Αξιολάτρευτη , Κωνσταντίνα μου

[…] Δίκιο είχε ο Ντοστογιέφσκι γράφοντας:  /«Η ψυχή γιατρεύεται, όταν είσαι κοντά σε παιδιά» / ευτυχώς ή δυστυχώς για σένα / δεν πληρώ το ρόλο της κλασικής γιαγιάς […]

Αντίο Θόδωρε!

[…] Είτε το θέλουμε είτε όχι / θα στρέφουν / τα βλέμματα της Ανθρωπότητας / στο ‘Τοπίο της ομίχλης’ / μέχρι να το σκεπάσει / η ‘Σκόνη του χρόνου’.

Ποια είμαι;

[…] Ίσως ο θάνατος εν όψει να ’ναι  η αιτία / και η ανάγκη μου πριν φύγω / να δω ποια ήμουν / και τι θα μείνει από μένα πίσω στο χρόνο […] Και το πρόβλημα με μένα είναι / ότι δεν ξέρω ακόμα καν ποια είμαι.

*

Εκείνα που αναζητά με την ποίησή της η Κωνστάνς είναι η ταυτότητα και επικοινωνία, με ένα λόγο διαχρονικό και οικουμενικό.  Βέβαια, έχει κατακτήσει και  ταυτότητα και επικοινωνία…

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ  2022


Εμπρός

12.07.1995

Κωνστάνς Δημά

«Από τα βάθη της ψυχής στη σκιά και στο φως»

Από το 1987 ζει στην Ξάνθη και εργάζεται ως καθηγήτρια γαλλικών η Κωνστάνς Δημά, που τις μέρες αυτές κυκλοφόρησε η τρίτη ποιητική της συλλογή.

Γεννηθηκε στο Γράμμο Καστοριάς, πέρασε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στην Τσεχοσλοβακία, σπούδασε λειτουργία και οργάνωση Τουρισμού, γαλλική και βουλγαρική φιλολογία και ολοκλήρωσε τις σπουδές της με μεταπτυχιακά στη διδασκαλία ξένων γλωσσών στη Σόφια και στις Σέβρες. Εργάστηκε ως ξεναγός, μεταφράστρια, διερμηνέος σε πολλές χώρες, ενώ τα τελευταία είκοσι χρόνια εργάζεται ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών. Μιλά τσέχικα, γαλλικά, βουλγαρικά, ρωσικά, αγγλικά και γερμανικά.

Το 1979 πήρε το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό νέων επιστημόνων στη Σόφια με εργασία της πάνω στη συγκριτική γλωσσολογία.

Με την ποίηση ασχολείται από τα φοιτητικά της χρόνια, δημοσιεύοντας σε διάφορα περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η πρώτη ποιητική συλλογή «Ιmο Pectore»; (δηλ. Από τα βάθη της ψυχής), κυκλοφόρησε στην Ξάνθη το 1990, περιέχει ποιήματα 1988 – 1990 (47 σελίδες).

Η ίδια η Κωνστάνς Δημά, προλογίζοντας την ποιητική της συλλογή, παρατηρεί:

«Δεν είμαι ποιήτρια. Τα ποιήματά μου βγήκαν αυθόρμητα, είναι έκρηξη της στιγμής. Η ποίηση για μένα είναι μια συνεχής οδύνη, αλλά και μια συνεχής ελπίδα, όπως κάθε έρωτας».

Ο έρωτας, σαν παρουσία και κυρίως σαν απουσία ή ανάμνηση, κυριαρχεί:

«Με κοίταξες σιωπηλά κι έφυγες.

Εμεινε η φλόγα του ονείρου

η σιωπή στο βλέμμα σου και

η κραυγή της μοναξιάς μου».

Η πίκρα της ζωής σταλαγμένη στιγματίζει την ποίησή της, ωριμασμένη:

«Διδάχτηκα από πολύ νωρίς το δάκρυ αλμυρό να καταπίνω και να χαμογελώ».

Ο διάλογος με τον «άλλο», κύρια ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα με διαιτητή την «ελευθερία», κορυφαίο θέμα της ποίησης.

«Η αγάπη είν” το κάλεσμα στη ζωή. Όταν πάψεις ν” αγαπάς είσαι ήδη νεκρή».

Η δεύτερη ποιητική συλλογή. «Αποχρώσεις των ονείρων» (ποιήματα 1990-92), κυκλοφόρησε στην Ξάνθη, το 1993. Η συλλογή ξεκινά με ένα εξαίσιο ποίημα του Αγγέλου Παπαδημητρίου:

Απερίγραπτα τα μονοπάτια

που οι καρδιές μας περιδιαβαίνουν

…και

και συνεχίζει η Κωνστάνς με το τρίστιχο:

«Δεν ψάχνω την κοινή αποδοχή.

Ψάχνω την αποδοχή του εαυτού μου

μες απ” τη ροή των ονείρων μου«.

Η θεματολογία της συλλογής είναι παρεμφερής με της πρώτης, εισχωρεί όμως ο κοινωνικός χώρος περισσότερο.

«Στην πατρίδα μου εκπατρισμένη σε μια εποχή «ήρεμη».

Η φιλοσοφική, καλύτερη βιοσοφική, διάθεση εμμένει:

«Η μεγαλύτερη δοκιμασία της ζωής η αρμονία του σώματος με την ψυχή».

Η επαφή της Κωνστάνς με τους νέους και το εκπαιδευτικό σύστημα την ευαισθητοποιούν:

«Είχε για όραμα να γίνει Προμηθέας

Δεν ήλπιζε στον ομαδικό θάνατο της ψυχής

της γενιάς των κομπιούτερ»;.

Και στο ποίημα «Παιδεία χωρίς νόημα» δύο στίχοι ουσίας ποιητικής:

«Δε μάθανε ν” αντλούν δύναμη

απ” το πηγάδι των ονείρων».

Η τρίτη συλλογή της που μόλις κυκλοφόρησε «Σκιά και φώς», ποιήματα 1993-95, είναι Ελληνο-γαλλική έκδοση, όλα είναι γραμμένα και ελληνικά και γαλλικά. Πολύ φροντισμένη έκδοση, όπως και οι δύο προηγούμενες άλλωστε, με σεβασμό στο σώμα της ποίησης. Ωριμη η ποίηση της τρίτης συλλογής:

«Μπρος στην αγάπη του κόσμου

με προοπτική έναν απέραντο ουρανό

προσπάθησα να ντύσω τη χαρά μου

με λέξεις.

Μα όσες έβρισκα

ηχούσαν τόσο οδυνηρά

καθώς ένιωθα κάτω από τα δάχτυλά μου

τον τρόμο του γκρεμού».

Αριστούργημα το ποίημα «SOS» στη Νάντια Μόσχεν. Η αγάπη με την ωριμότητα:

«Η απόσταση ανάμεσα σ” αυτό που έχω

και σ” αυτό που λαχταρώ

ένα τεράστιο αίσθημα απομόνωσης».

Η Κωνστάνς Δημά με την τελευταία ποιητική συλλογή της πέρασε σε υψηλά σκαλοπάτια ποίησης. Δεν δικαιούται πια να λέγει: «Δεν είμαι ποιήτρια».

Αλεξάνδρα Δήμου

Ραδιοτηλεόραση

08.01.2000

Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος

Η συγγραφέας Κωνστάνς Δημά ανήκει στη γενιά που γαλουχήθηκε στις (πρώην) σοσιαλιστικές χώρες όπου βρήκαν καταφύγιο δεκάδες χιλιάδες Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες. Γεννήθηκε στα σύνορα την ώρα που η μητέρα της ετοιμαζόταν να περάσει στο αλβανικό έδαφος … Μετά από ταλαιπωρίες, κάποια από αυτά τα παιδιά – ανάμεσά τους πολλά ορφανά – κατέληξαν στην Τσεχοσλοβακία όπου το νεοσύστατο (τότε) κράτος ετοίμασε ένα πρόγραμμα διαβίωσης και εκπαίδευσης τους. Έτσι, τα ανάκτορα της Πάλαι ποτέ αριστοκρατίας μετετράπησαν σε παιδικούς σταθμούς στη Βοημία, τη Σιλεσία, τη Μοραβία. Σ’ αυτά μεγάλωσε και η Κωνστάνς Δημά, θρεμμένη από τους μύθους της αρχαίας Ελλάδας και την αγάπη για την άγνωστη πατρίδα.

Η ζωή της μια μυθιστορία που κυκλοφόρησε από την Εστία, στη σειρά «Μαρτυρίες», σελίδες 205. Η αφήγηση είχε ίσως σκοπό να εξορκίσει τους δαίμονές της από το παρελθόν. Και το πέτυχε. Μέσα από τα βιώματά της φωτογραφίζεται μοναδικά η καθημερινότητα ετούτων των «προσφυγόπουλων – πριγκιπόπουλων» που έχουν μια οικουμενικότητα.

Η τραγωδία τους φέρνει στο νου το γνωμικό από τη Μήδεια του Ευριπίδη «Και τι φταίμε τα παιδιά για τις αμαρτίες των πατέρων μας;» Εννοώντας στην προκειμένη περίπτωση όλους τους «μεγάλους» που προκάλεσαν τον καταστρεπτικό εμφύλιο.

Επίσης δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η μοίρα επιφύλαξε στην ηρωίδα – συγγραφέα μια ζωή περιπλανήσεις. Στην εφηβεία έρχονται τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, ακολουθούν οι ανώτερες σπουδές και τα επαγγελματικά ταξίδια, μ’ ένα διαβατήριο «χωρίς εθνική ταυτότητα». Πολύγλωσση και πολυτάλαντη θα ζήσει στη Γερμανία, τη Γαλλία του 1968, την πρώην Σοβιετική Ένωση και τη Βουλγαρία όπου θα δημιουργήσει οικογένεια και θα ολοκληρώσει τα μεταπτυχιακά της.

Ο νόστος όμως για την Ελλάδα είναι βασανιστικός. Ο κύκλος των μεταμορφώσεων, μέσα από το μύθο της Δήμητρας και Περσεφόνης (μητέρας και κόρης) ολοκληρώνεται με τον ερχομό της εδώ όπου εγκαθίσταται με τις δυο κόρες της και εργάζεται ως καθηγήτρια Γαλλικών.

Μόνο που θα χρειαστεί να τρέξει στις αρμόδιες υπηρεσίες για να αποδείξει την εθνική της ταυτότητα την οποία ξαφνικά αμφισβητούν, με το πρόσχημα μήπως η μητέρα της, κατά τη διάρκεια της γέννας είχε πατήσει το ένα πόδι της στην Αλβανία. Κι ας ήταν μόνο το «μετέωρο» βήμα μιας ταλαιπωρημένης εγκυμονούσης που σύντομα έφυγε και από τη ζωή. Αναμφισβήτητα οι «μικροί πρίγκιπες» πλήρωσαν για όλους τους μεγάλους, χάνοντας για πάντα την αθωότητά τους.

Είναι προς τιμήν της συγγραφέως που αφηγείται με ειλικρίνεια τις σχέσεις στο οικογενειακό περιβάλλον και τον κοινωνικό περίγυρο. Δεν ωραιοποιεί τα πρόσωπα μηδέ τις καταστάσεις εκείνης της εποχής που στάθηκε η μελανότερη στον αιώνα μας για τον τόπο μαζί με τη Μικρασιάτικη καταστροφή. …

Με το πρώτο πεζογραφικό της έργο η Κωνστάσνς Δημά – γνωστή από τις ποιητικές συλλογές της – κατακτά το αναγνωστικό κοινό. Με στρωτή γραφή, ζωντανές περιγραφές και αρχαιοελληνικούς συμβολισμούς, επαναλαμβάνει σαν σε ψίθυρο το μήνυμα της ειρήνης και του ελεύθερου πνεύματος. Ελληνίδα – όσο λίγες τιμά τα Γράμματά μας με την πολυμάθεια και την κλασσική παιδεία.

1 2